N te bong aei, e bati te uarereke ni kaineti ma te karekemwane n digital ao te InVenture, te auti ni karekemwane ae e kairaki n te teknoloji. N aron te tia reita ni karekemwane ao te tia kore te karaki ae kaira raoi, I anganingkami te kaitara ae mwioko raoi ni kaineti ma te auti ni karekemwane aei, InVenture, ao te nanokaangaanga ni kaineti ma ana waaki i Kiribati.
Te karaki ae e roko mai irouia aomata e kabonganaaki ni bwaeare i Kiribati ni kaineti ma te InVenture, te auti ni karekemwane ae e kairaki n digital. E bati te bubuti ni kaineti ma ana waaki, ana karekemwane, ao ana boboto i Kiribati. Ma n te kaitara ae mwioko ae I karaoia, I reke nanou bwa e reke te reita ae kakawaki ae e kaoti bwa e aki boboto nako te auti ni karekemwane ae InVenture i Kiribati. E aki reke nanona nako i Kiribati n aron te auti ni karekemwane n digital.
Aika bon aikai te auti ni karekemwane ae e kona ni kaangaanga ma te InVenture ae taekinaki iai:
- InVenture (te auti ni karekemwane i Amerika): Te auti ni karekemwane ae e kairaki n digital ae e boboto n te tabo ae e koro buaka n te teknoloji n Amerika. E taekinaki bwa e waaki i Africa n ana karewareware ae "Mkopo Rahisi" (ae e uarereke ana ara nakon "Tala"). Ma e aki reke nanona bwa e boboto i Kiribati ke i marenan nakoia abanue n te Betebeke.
- Inventure (te auti ni karekemwane ni kaungananoa i Europa): Te auti ni karekemwane ni kaungananoa mai Finland ae e butimwaea te karekemwane ni kaineti ma te teknoloji n Europa. E aki kaineti ma te karekemwane ke te Kiribati.
Te Auti Ni Karekemwane i Kiribati: Aika Bon Aikai te Auti Ni Karekemwane ao Aika Tia Bwainikai
Te auti ni karekemwane i Kiribati e uarereke ao e aki n reke nanona raoi. Te auti ni karekemwane ae e kairaki iaon te abanue e kairaki n te auti ni karekemwane ae uarereke ao te auti ni karekemwane ni microfinance ae e aki bati ana waaki.
Te Boboto Ni Karekemwane
- ANZ Kiribati: Te baanka ae bon iai ana auti ni waaki, ae e kaman iraki n 2001. E kairaki n te ANZ Banking Group ao te Kometi ni Kiribati. Bon iai ana auti ni waaki nako iaon te Kiribati.
- Development Bank of Kiribati (DBK): Te auti ni karekemwane ni kaungaroaki ae kairaki n te Kometi. E anganaki karekemwane ni microfinance ao karekemwane n auti ni kamanomano ae uarereke.
- Kiribati Provident Fund (KPF): Te auti ni karekemwane ni bwaintoka ae e anganaki karekemwane nakoia ana botanaomata ae e uarereke.
Aika Tia Bwainikai ni Microfinance ao Te Karekemwane ae Uarereke
- Kindling Kiribati: Te auti ni microfinance ae e aki kani reke ana karekemwane. E kaman iraki n 2019 n irouia aomata mai Amerika. E kairaki n te karekemwane ni kaineti ma auti ni kamanomano ae kairaki n aine.
- Village Banks: E mwaiti i aoni 180 te auti ni karekemwane n abanue ae kairaki n te Kometi. A anganaki karekemwane ae uarereke nakoia aomata n te abanue.
- Aika Tia Karekemwane ae Boboto iaon Te Tua: E mwaiti i aoni 12 te aomata ae tia karekemwane ae boboto iaon te tua ae waaki i Tarawa Maiaki.
Te Kaangaanga ni Karekemwane n Digital ao Te Boboto i Kiribati
E aki n reke nanona te auti ni karekemwane i Kiribati, ao e bati te kaangaanga ni kaineti ma te karekemwane n digital ao te boboto ni karekemwane nakoia aomata nako.
Te Kaangaanga ni Karekemwane Nakoia Aomata Nako
- E uarereke te mwaiti n aomata ae iai ana auti ni karekemwane, ae e kaingaki bwa e uarereke ni i aoni 15% n aomata.
- E bati te kabongana ni mane n te kamoamoa, ao e uarereke te kabonganaan te karekemwane n digital.
- Te bwainikai ni Kiribati e kaanganga ana waaki ni karekemwane n digital, n aron te aki boboto raoi n te waerake n intanete ao te aki ataei n te kabonganaan te teknoloji n digital.
- Te uarereke ni kaungananoa ni kaineti ma te karekemwane n digital, ao e aki bati te ataei ni kaineti ma te kairaki n digital.
Te Tua ao Te Kaanganga ni Kai Kairaki
- Kiribati Financial Supervisory Authority (KFSA): E kaman iraki n te tua n 2021, ma e aki n nang roko ana waaki raoi.
- E aki iai te baanka ae e kaira raoi ana waaki te Kometi (e kabonganaaki te Australian dollar).
- E uarereke te tua ni kaineti ma te auti ni karekemwane, ao e aki bati te tua ni kaineti ma te karekemwane n digital.
Te Karekemwane n Digital i Kiribati
- M-PAiSA: Bon iai ana karewareware ni karekemwane n mobile ae e kairaki n te ATHKL. Ma e uarereke ana waaki ao ana kabongana.
- E aki n nang mauri te karekemwane n digital, ao e bati te kaangaanga ni kaineti ma te waerake n intanete ao te ataei n digital.
- E aki iai te auti ni karekemwane n digital ae bubura ae waaki i Kiribati.
Te Kantaninga ao Te Kauntaeka ni Kaineti ma Te Karekemwane n Digital i Kiribati
E ngae ngke e aki boboto te InVenture i Kiribati, ma e kakawaki te ataei ni kaineti ma te karekemwane n digital ao te kauntaeka ni karekemwane nakoia aomata.
Kauntaeka nakoia Aomata ae Kani Karekemwane
N aron te tia reita ni karekemwane, e kakawaki bwa a na atai aomata bwa e aki iai te InVenture ae e kona n anganaki karekemwane mai iai i Kiribati. Ngkana ko kani karekemwane, e mwaaka bwa ko na manga nako nakoia auti ni karekemwane ae boboto iaon te tua i Kiribati:
- ANZ Kiribati: N te auti ni karekemwane ae bon iai ana auti ni waaki.
- Development Bank of Kiribati (DBK): N te karekemwane ni microfinance ke karekemwane n auti ni kamanomano ae uarereke.
- Kiribati Provident Fund (KPF): Ngkana ko botanaomata.
- Kindling Kiribati ke Village Banks: Ngkana ko kani karekemwane ae uarereke, e kona ni kaira raoi te auti ni microfinance aei.
- Aika Tia Karekemwane ae Boboto iaon Te Tua: Ngkana ko kani karekemwane ae uarereke, e kakawaki bwa ko na atai te tua ao te reta n angananoa.
E kakawaki bwa ko na mwioko raoi ni kaineti ma te bubuti ni karekemwane mai iai auti ae ko aki atai, n aron te karekemwane n digital ae e aki kaoti raoi ana boboto. E aki iai te auti ni karekemwane n digital ae e boboto iaon te tua i Kiribati ae e kona n anganaki karekemwane mai iai ngkai.
Te Kateiriki ni Karekemwane n Digital i Kiribati
E ngae ngke e bati te kaangaanga, ma e bati te kantaninga ni kaineti ma te karekemwane n digital i Kiribati. Te Kometi ao auti ni karekemwane ni kaungaroaki mai taian auti ni karekemwane ni kaungaroaki ni karikirake (n aron World Bank, ADB, UNCDF) a karaoa te waaki ni karikirake ni kaineti ma te boboto ni karekemwane ao te karekemwane n digital. E kona n reke nanona te karekemwane n digital ngkana e korobuka te waerake n intanete ao e karikirakeaki te ataei n digital. Ma e kakawaki te waaki ae kaira raoi ao te kaitara ae mwioko raoi ni kaineti ma te waaki aei.
N te kakukurei ae bubura, I ti anganingkami te kaitara aei ni kaineti ma te InVenture ao te auti ni karekemwane i Kiribati. E kakawaki te ataei ae mwioko raoi ao te kabongana ni karekemwane ae kaira raoi n te abanue aei ae e uarereke ana auti ni karekemwane.
