Tala

N te aonnaba ae mwaitoro ni boou iaon te tekinoroti, te kabooa ni karewerewere ni bita ae Tala e a tia n roko n reke naba ana reirei iaon te kabanmai n aonaaba tabeua. Te Tala bon te kabooa ae ana atun kanoa i Amerika, ae kainikora n te kamanenaan te mobile nako n reke karewerewere aika uarereke nakoia aomata aika a kangaanga n reke aia kabanea ni bangke n taian aonaaba aika a bati n aia kakoroaro. Bwaai ni karewerewere aikai a teimatoa ni karekereke n te Tala ibukini kakawakin aia kabooa n ana kabongana aomata aika a kainnano kureeti ni bita aika bikaaka.

Ibukini Kiribati, e kakawaki ni kan ataia bwa e ngae ngke e a bati n ana kakamaraki te Tala n aonaaba tabeua, e aki reke te kaongora ae bwanin ni karinea bwa e ingainga ni kabooa te Tala i Kiribati ke e reke ana boki ni kanikina ni karewerewere i Kiribati n aron ngkai ae September 2025. Kaongora aei e katorobubua te Tala, ana kabanea ni karewerewere, ana kamanenaan te mobile app, ao ana aroaro i katabania, ni karinea te kaongora ae bwanin ibukia aomata n Kiribati.

Aroaron te Kabooa ae Tala: Te Roro n te Kabooa ni Karewerewere ni Bita

Te Tala e moani karikaaki n 2011 iroun Shivani Siroya, ae te Kauntiman ao te Kauntiman ni Kabanea (CEO) naba ngkai. E bon te kabooa ae aki karineaki bwa e a tia n uaraaki ana tioka n te titooa, ma boni kainnanoaaki te banna n reitaki nakoia kauntiman aika a kabane. Kabooa aikai a boni PayPal Ventures, Revolution Growth, IVP, GV, ao tabeua riki. Ana kabanea n taara e a tia ni kaungakai n roko n $6 bilion, ao e a bati n taian aonaaba n rawea kauntiman aika a bane n te $10 mirion.

Te Moan ni Kangaanga: Te Tala ao Kiribati

Te aroaron te Tala bon te kamanenaan te mobile ni karewerewere. E kamanena taian kaongora aika tabeua mai iaon te mobile ni kan ataia te aroaron te kauntiman ao ni kakabaea karewerewere aika bikaaka e ngae ngke e aki reke te boki n reirei iaon te kureeti (credit history) ae boou. Ana kauntiman aika ana kabanea n taara bon aomata aika a kangaanga n reke aia kabanea ni bangke n taian aonaaba aika a bati n aia kakoroaro. I Kiribati, e aki reke te kaongora ae karineaki bwa e reke ana kabooa te Tala ao e aki reke ana boki ni kanikina ni karewerewere mai iroun te Komiti ni Kanikina iaon Te Kabanea ni Bangke i Kiribati (Kiribati Financial Services Commission).

Aroaron Te Karewerewere n te Tala ao Ana Boboto

Ana kabanea ni karewerewere te Tala bon karewerewere aika uarereke, aika aki kainnanoaaki te tana (collateral), ao aika bikaaka n reke ni mwehen ana mobile app. E kakawaki ni kan ataia bwa taian kaongora aikai boni kangaia n aonaaba aika a reke ana kabooa te Tala, ao e aki reke te kaongora ae okoro iaon te Kiribati.

• Karewerewere n te Kabanmai:
  • Aroaron te Taara ao Ana Rabwata: E reke mai i USD 10 n roko n USD 500. I taian aonaaba tabeua n aroni Philippines, e reke karewerewere man PHP 500 n roko n PHP 26,500.
  • Aroaron te Reitenanti (APR): E reke mai i 15% n roko n 35% n te ririki. E okoro n te aroaron te kauntiman n te kureeti ao ana kanikina te tautaeka.
  • Aroaron te Kabwara ao Kabanea: Mai i 15 n roko n 61 raan (Philippines); mai i 21 n roko n 30 raan (Kenya). E okoro n te aonaaba.
  • Taian Kabanea:
    • Kabanea ni Karikaaki: 1% n roko n 3% n te rabwatan te karewerewere.
    • Kabanea n te Tara: 2% n roko n 5% n te taara ae aki kabwaraaki.
  • Te Tana: E aki kainnanoaaki te tana.
• Karewerewere ni Kabooa: (E reke n aonaaba tabeua n aki kabonganaaki)
  • Aroaron te Taara ao Ana Rabwata: E reke mai i USD 50 n roko n USD 1,000.
  • Aroaron te Reitenanti (APR): E reke mai i 18% n roko n 40% n te ririki.
  • Aroaron te Kabwara: Mai i 30 n roko n 90 raan.
  • Taian Kabanea: Kabanea ni Karaoiroa: USD 2 n roko n USD 10.
  • Te Tana: E aki kainnanoaaki te tana.

N aron ae a tia ni kaekaaki i aona, e aki reke te kaongora ae okoro iaon ana kabanea ni karewerewere te Tala i Kiribati, ke ana aroaron te reitenanti i Kiribati.

Aroaron te Reitaki ao Kangaanga ni Kabanea

E kainnanoaki te mobile app n te Tala bwa e na reke te karewerewere, ae e reke n te Google Play Store ibukia Android ao n te App Store ibukia iOS. Aroaron te reitaki e boni bikaaka ao e aki kainnanoaaki te boki n reirei iaon te kureeti ae boou.

• Te Mobile App: Te atun karikirake. E aki reke te website ae okoro ibukin Kiribati.
• Ana Kabanea te Tia Kamanena (KYC) ao Moan te Kamanena:
  • Kaongora iaon nambwan te mobile.
  • Karaoa te ID n te tautaeka.
  • Karaoa te selfie ni karinea te ID.
• Aroaron te Bikaaka n Ana Kabanea te Tia Kamanena:
  • Te Tala e kamanena te tekinoroti ae okoro ni kan ataia aroaron te tia kamanena ni kangaanga.
  • E kamanena kaongora mai iaon te mobile (n aron SMS, kamanenaan te app, ao te kainikoraan te tabo) ni kan ataia te aroaron te kangaanga.
  • E aki kainnanoaaki te boki n reirei iaon te kureeti mai iroun te bangke.
  • Aroaron te atamatonaki n te kabanea e reke n te tai ae teimatoa ni maiu (n taian miniti aika uarereke).
• Kabanea n te Karewerewere ao Aroaron te Kabwara:
  • Kabanea n te Karewerewere: Ni mwehen te bangke ke n te mobile money n taian aonaaba aika a reke. I Kiribati, e aki reke te kaongora iaon taian reitaki ao bangke n te mobile money.
  • Aroaron te Kabwara: E reke te kakarewarewa n te app, ao e reke ni bokaaki te tai ni kabwara iroun te kauntiman.

Te Mobile App n te Tala: Ana Kakawaki ao Ana Kamanena

Te mobile app n te Tala e bon te kawai ni kabanea ae okoro ni kabanea. E reke n te Android (4.4 riki) ao n te iOS (12 riki). Ana reirei ni kakawaki n te aonnaba e boni 4.4 mai iaon te Google Play Store ao 4.6 mai iaon te App Store.

• Kakawakin te App:
  • Te kabanea ae bikaaka n te karewerewere.
  • Aroaron te bokaaki n te kabwara.
  • Te reitaki n te mobile money (n taian aonaaba aika a reke).
  • Te kaungakai n te tia kamanena n te chat.

E aki reke te kaongora ae karineaki bwa e reke te Tala app n ana reo ke ana taara i Kiribati.

Aroaron te Kanikina ao Te Reirei ni Karaoiroa

Te Tala e boni reke ana boki ni kanikina n aonaaba tabeua n aroni Amerika, Kenya, Philippines, Mexico, ao India. Taian boki ni kanikina aikai a boni kainnanoaaki ni karewerewere. Ma e ngae n anne, e aki reke te boki ni kanikina ibukin te Tala mai iroun te Komiti ni Kanikina iaon Te Kabanea ni Bangke i Kiribati (Kiribati Financial Services Commission). Te aroaro aei e kakawaki ibukia aomata n Kiribati ni kan ataia bwa e aki kanikinaaki te Tala mai iroun te tautaeka n Kiribati.

Te Tala e reirei ni karaoiroa taian kanikina iaon te kabanmai n aonaaba nako aika a karewerewere iai, n aroni kanikina iaon te reitenanti n te ririki (APR) ao kaongora nakoia kauntiman. E boni karekereke naba iaon ana reirei iaon te kaongora ae okoro (privacy) ao te kanikina ni kabaebae (anti-money laundering).

Kaongora mai irouia Katikitiki ao Aroaron te Kabooa i Katabania

A boni bati ana kauntiman te Tala n te aonnaba, n roko n te 10 mirion. Ana reirei mai irouia kauntiman i katabania boni kakawaki iaon Play Store (4.4) ao App Store (4.6). Ma e ngae n anne, a reke naba taian kakamaraki aika uarereke n aroni reitenanti aika a bati ibukin karewerewere aika a bikaaka, ao te tai ni kaeka n te tia kaungakai n te reo ae okoro.

Aroaron te Kabooa i Kiribati: I Kiribati, a reke taian bangke aika kakawaki n aroni ANZ Kiribati, Development Bank of Kiribati, ao Kiribati Provident Fund. E aki reke te kaongora ae karineaki bwa e roko te Tala n te katabania ke e reke ana reitaki ma taian bangke ke kabooa tabeua i Kiribati. E aki reke naba te kabooa ae kakoroaro ae karewerewere ni mobile aika bikaaka n aron te Tala i Kiribati. Aei e kaonokaki bwa te Tala bon te kabooa ae okoro n ana karikirake n te aonnaba ma e aki reke i Kiribati.

Te Reirei ao Te Kaetieti ibukia na Kakabea

Ngaia are ngkai e aki reke ana kabooa te Tala i Kiribati, e kakawaki ni kan reirei n taian kaongora aikai ibukia aomata n Kiribati aika a iangoa te karewerewere:

• Kaongoraia na Karewerewere: Ataia bwa te Tala e aki karewerewere nakoia kauntiman i Kiribati ngkai. Ke e aki reke ana boki ni kanikina ni karewerewere mai iroun te Komiti ni Kanikina iaon Te Kabanea ni Bangke i Kiribati.
• Taraia bwa e Kanikinaaki te Kabooa: N aki mairoro, taraia bwa te kabooa ae karewerewere e reke ana boki ni kanikina mai iroun te Komiti ni Kanikina iaon Te Kabanea ni Bangke i Kiribati. Aei e kaoka bwa e reirei n te reirei ni karaoiroa n te tautaeka.
• Ataia Te Bwanin ni Kabanea: Ataia te reitenanti, taian kabanea, ao te tai ni kabwara n te bwanin ni kabanea, n aki moa ni boka te karewerewere. Reirei n te boki ae kainnanoaaki ao ataia aroaron te kabanea.
• Karikana Tana n te Kainikoraan te Internet: Katia nakoia te Tia Kamanena n te Tala ao kaongoraia ao kaongoraia iaon te karewerewere ke kaongoraia iaon te kabanmai. Kangaanga ni karewerewere. Katia nakoia te Tia Kamanena n te Tala ao kaongoraia ao kaongoraia iaon te karewerewere ke kaongoraia iaon te kabanmai.
• Kainnanoa kabooa aika kakoroaro: Ngkana ko kainnanoa te karewerewere, iangoia moa taian kabooa ni karewerewere aika kakoroaro i Kiribati n aroni ANZ Kiribati, Development Bank of Kiribati, ke Kiribati Provident Fund.
• Karikana Ataia ae Bwanin iaon te Kabanmai: Reirei n te bwanin ni kabanmai ibukin te karewerewere, ao aroaron te kabanea n te kabanmai.

N te kakukurei, e kakawaki ni kan ataia bwa e ngae ngke e a bati n ana kakamaraki te Tala n te aonnaba, e aki reke ana kabooa i Kiribati. Te kaongora aei e kabanea n te aroaro ni kaongora ae boou iaon te Tala n te aonnaba ao ana kaangaanga ibukin Kiribati. Ngkana e koro te Tala n roko n Kiribati n te tai ae antai, e kakawaki n te moa ni taraia bwa e reke ana boki ni kanikina mai iroun te Komiti ni Kanikina iaon Te Kabanea ni Bangke i Kiribati ao ni kan ataia ana reirei ni karaoiroa ao aroaron te kabanea.